KOKULAR tat hafızamızın ayrılmaz eşlikçileri. Bu hafızaya taa eskilerde nakşolan kokulardan biri de çilek kokusu; ocakta ağır ağır kaynayan çilek reçelinin evi saran kokusu... Kökünden koparıp yeme şansınız varsa o tazecik, çiği üstünde çileklerin kokusu ayrı elbet. Sırf bu yüzden birkaç kök çilek dikebilir insan.
Çocuklar için bitki yetiştirmenin zevkine varabilme, bir canlının sorumluluğunu taşıyabilme ve kendi emeğiyle yetiştirdiği bir meyveyi tadabilme mutluluğunu yaşamanın en kestirme yolu çilek yetiştirmek. Bahçeli bir evde yaşanmıyorsa bile hiç değilse büyük bir saksıda çocuğunu çilek yetiştirmeye teşvik edebilir anne babalar. Çocuklar için her gün kızaran çilekleri bayıla bayıla yemek ne güzel olacaktır. Parlak kırmızı olan cazip renginden midir, kokusundan mı, tadından mıdır sadece çocuklar değil; büyükler de bayılır bu güzel meyveye. Hem de romantik sofralarla özdeşleştirirler, şampanyanın, çikolatanın eşlikçisi yaparlar çileği. Kokulu türden olan çileklere az da olsa rastlamak hâlâ mümkün. İşte o zaman kaçırmamak gerek bu lezzet şölenini!
Neyin Nesi, Kimin Fesi?
Aslında yaban, sürüngen ve yayılan bir bitki çilek. Koyu yeşil, mat, kenarları tırtıklı bileşik yaprakları var. Bembeyaz minik çiçekleri önce minik yeşil meyveye dönüşüyor. Sonra büyüyor bu minik yeşil top ve yeşilimsi beyaz meyve halini alıyor. Güneşin sıcaklığıyla, vakti tamam olunca kızarıyor meyve. Ormanlık alanlarda yetişen yabani çilek, miniminnacık ama tam bir lezzet kapsülü! Yabani çilek antikçağdan beri bilindiği için evcilleştirilmiş ve çeşitli türleri yetiştirilmiş, böylece türlerinin sayısı artmış. Orman çileği (Fragaria vesca) kalabalık Fragaria botanik cinsinin eski bir ferdi. Latince "fragaria" sözcüğü, kokulu anlamına geliyor. Bu cins meyveler, yakından tanıdığımız pek çok meyve, örneğin elma, armut, kiraz gibi yine gülgiller ailesinden. Orman çileği, yıldız çileği, frenk çileği, Osmanlı çileği, Karadeniz Ereğlisi çileği, Arnavutköy çileği topraklarımızda yetiştirilen önemli çilek türleri. Bir de bunların yanı sıra melez türler var. İstanbul'da Arnavutköy, kokulu çilekleriyle ünlüymüş eskiden; ancak artık Arnavutköy'de çilek yetiştirilecek bahçe yok. Osmanlı çileği adıyla anılan beyazlı pembeli, yuvarlak çilek türünü ufak sepetler içinde bazı manavlarda bulmak damak tadına düşkün olanlar için kaçırılmaz bir fırsat.
Lezzette Saklı Şifa
Potasyum, folat, lif ve B6 vitamini açısından zengin bir meyve olan çilek, harika bir C vitamini kaynağı. Bu zenginliklerini modern kimyanın gelişmesiyle öğrenmişiz ama çilek önceki yüzyıllarda Avrupa'da güneş yanıklarının ve akne gibi basit cilt sorunlarının giderilmesinde kullanılmış, ayrıca sindirimi kolaylaştırıcı özelliğinden de yararlanılmış. Çileğin kırmızı renginin kaynağı anthocyamin adlı madde, bir antioksidan; vücudun hücre yapısını korumasına yardımcı ve organlardaki oksijen hasarını önleyen bir madde. Çilek, bazı kanser türlerine karşı etkili polifenoller bakımından da zengin bir meyve. Fenol içeriği nedeniyle kalbi koruyucu, itihap önleyici marifeti de var çileğin. Yararları say say bitmeyen bu harika meyveyi tüketirken bazılarımızın dikkat etmesi gerekebilir. Neden mi? Oksalat adı verilen ve canlılarda doğal olarak bulunan, tüketildiğinde vücutta kristalleşen bir madde içermesi nedeniyle çilek, böbrek ve idrar kesesi sorunları yaşayan kişilerin çok miktarda tüketmesi salık verilmeyen bir doğa harikası. Uzmanlar bir de tiroid bezi ile başı dertte olanların çileği çok yememesi gerektiğini vurguluyorlar; zira goitrojen denen ve tirod bezinin görevini gerektiği gibi yerine getirmesini engelleyen bir madde içeriyor çilek.
Tadımlık
Parlak kırmızı rengi, sulu dokusu ve harika kokusuyla çilek, herhangi bir öğünden alınan tadı da o öğünün sunduğu görsel zevki de artırabilir. Çilek, çiğ olarak ister sade ister pudraşekeri veya krem şantiyle birlikte yendiği gibi çeşitli pastaların yapımında kullanılarak pastaya hem görsel bir zenginlik katar hem de lezzeti arttırır. Pişirilerekse komposto, reçel, şurup gibi türlü hallere bürünür çilek. 19. yüzyıl İstanbul'unda da çilek bugünkü gibi çeşitli hafif tatlıların, içeceklerin, dondurmaların yapımında kullanılıyordu. Fahriye Hanım'ın, ilk baskısı 1882-83'te yapılmış olan Ev Kadını adlı yemek kitabında çilek çevirmesi, çilek şerbeti, çilek şurubu, çilek dondurması reçetelerine rastlıyoruz. Mevsiminde çilekle romantik yemeğin sonunda yenebilecek bir tatlı yapabilir, çocuğunuzla birlikte mutfağa girip basit ama lezzetli bir pastayı çilekle süsleyerek neşeli vakit geçirebilir, sabah kahvaltısında bir kaşık nefis çilek reçelinden enerji alabilir, öğle yemeğinden sonra bir kâseye kıpkırmızı çilekleri doldurup tadını çıkara çıkara yiyebilir ya da akşam yemeğinizde çilekleri dilimleyip bademli ıspanak salatanıza karıştırabilirsiniz.
